طرحواره رهاشدگی چیست؟ علائم و درمان آن

همه ما تا حدی از رها شدن می ترسیم. هیچ کس نمی خواهد بدون پشتیبانی یا محافظت باقی بماند. اما اگر همیشه احساس می کنید که در نهایت همه شما را ترک خواهند کرد، ممکن است طرحواره رهاشدگی داشته باشید. طرحواره یا تله ذهنی شامل یک چارچوب قالب، تفکر و یا مفهوم شناختی بوده که نقش مهمی در سلامت روان افراد دارد و شخص به کمک آن‌ می ‌تواند اطلاعات و موارد اضافی را از ذهن حذف کرده و صرفا روی عقاید و باورهای خاصی تمرکز نماید. هر طرحواره‌ ای ویژگی‌ خاص و منحصربه ‎فرد خود را داشته و در نهایت پاسخ‌ فرد را در مقابل رویدادهای محیطی او کنترل می نماید. در ادامه طرحواره رهاشدگی، علائم و درمان آن مورد بررسی قرار می گیرد.

طرحواره رهاشدگی چیست؟

یکی از مهم‌ترین طرحواره ‌های ذهنی در افراد، طرحواره رهاشدگی (Abandonment Schema) است. این طرحواره که نشان دهنده درگیر شدن فرد با احساساتی از قبیل رهاشدن، ترک شدگی و همچنین بی ‌اعتمادی نسبت به افرادی که در زندگی فرد وجود دارند، می باشد. فرد مبتلا شده به طرحواره رهاشدگی همواره تصور می‌ کند که همه افراد خانواده یا دوستان قرار است او را رها کرده و تنها بگذارند. گاهی اوقات این افکار به قدری پررنگ است و پیش می رود که فرد منتظر از دست دادن نزدیکانش به دلیل مرگ است. طرحواره رهاشدگی منجر به این می شود که ذهن فرد بر این پایه استوار شود که برای اطرافیان بی ارزش است و بنابراین نمی تواند یک رابطه پایدار و باثبات را با دیگران برقرار کند.

دلایل ایجاد طرحواره رهاشدگی

برای این اشخاص تنها ماندن حتی برای مدت زمان کوتاه غیر قابل تحمل بوده زیرا از رهاشدگی می ترسند. این افراد حتی اگر تماس تلفنیشان بی پاسخ بماند بشدت ناراحت شده و حس ترد شدگی و خشم از جانب دیگران دریافت می کنند. طرحواره رهاشدگی ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:

• مرگ والدین یا مراقب

کودک در رابطه با والدین یا مراقب خود مهرو محبت دریافت می کند و نیازهای عاطفی و جسمی او برآورده می شود. در صورت مرگ یکی از والدین یا مراقبان کودک دچار محرومیت عاطفی می گردد و این اتفاق منجر به ایجاد طرحواره رهاشدگی در افراد از سنین کودکی خواهد شد.

• عدم توجه به نیازهای فرزندان

همه اشخاص و به ویژه کودکان نیازهایی دارند که بخشی زیادی از آن ها توسط والدین رفع می گردد، مانند نیاز به مراقبت در نوزاد که باید توسط والدین برطرف شود. اگر نیازهای اساسی فرد در طول دوران کودکی و رشد توسط والدین یا مراقب رفع نشود و والدین نسبت به آن ها بی توجه باشند، طرحواره رهاشدگی در افراد شکل می گیرد.

• دوری مادر از خانواده

در برخی موارد، مادر به دلایلی از خانواده دور است به عنوان مثال مادری که به علت بیماری در بیمارستان بستری است و در کنار نوزاد خود نیست. دوری مادر از کودک، یکی از علل مهم شکل‌گیری طرحواره رهاشدگی می باشد.

• واگذاری نوزاد به افراد دیگر برای مراقبت

والدین شاغل یا والدینی که به هر دلیلی برای مدت زمانی در طول روز نمی ‌توانند از کودک خود مراقبت کنند، کودکانی خواهند داشت که احتمالا به طرحواره رهاشدگی مبتلا می گردند به عنوان مثال کودکی که در سنین پایین به مهدکودک می روند یا کودکانی که به خانه مادربزرگ، خاله و غیره سپرده می‌شوند.

• دعوا و تنش در خانواده

یکی از علل مهم و موثر در شکل‌گیری طرحواره رهاشدگی، دعوا و درگیری میان والدین و اعضای خانواده است. در این بروز دعوا و اختلاف، کودک تصور می کند که پدر و مادر هر لحظه ممکن است ازهم جدا شده و او را تنها رها کنند.

• عملکرد مغز

آمیگدال بعنوان بخشی از مغز که ترس را پردازش می کند، در سنین جوانی بیش از حد حساس می شود. وقتی بزرگ می‌شویم، وقتی با افرادی روبرو می‌شویم که رفتارهایی مشابه مراقبان ما از خود نشان می‌دهند، طرحواره رهاشدگی فعال می‌شود. آمیگدال با تشخیص این رفتارها واکنش «جنگ یا گریز» را ایجاد می‌کند و باعث ایجاد احساس اضطراب، ناامنی و گاهی خشم یا افسردگی می گردد.

علائم طرحواره رهاشدگی

طرحواره رهاشدگی با علائم خاصی شناخته می شود. افراد دارای این طرحواره همواره نگرانند که خانواده یا دوستانشان خواسته یا ناخواسته آن ها را ترک نمایند. این افراد همانند همانند افراد وابسته، علائم اضطراب و استرس از خود بروز می دهند. از سمت دیگر، به جای تمرکز بر واقعیت، به اتفاقات فاجعه آمیزی می اندیشند. نشانه ها و علائمی که در افراد دارای طرحواره رهاشدگی بروز می یابد، عبارتند از:

• به شکلی افراطی به اعضای خانواده یا سایر افراد می چسبند.
• شما به افرادی وابسته می شوید که غیرقابل اعتماد هستند.
• احساس غیر واقعی نسبت به دوست نداشتنی بودن خود دارند.
• احساس اضطراب شدید در این افراد باعث می شود که از سایرین دور شده و روابطشان خراب شوند.
• هنگامی که از افراد مهم زندگی خود مانند همسر بی خبر هستند، به شدت مضطرب می شوند.
• همیشه به دنبال نشانه هایی هستند که بگویند شریک عاطفیشان از نظر احساسی تغییر کرده اند.
• در رابط عاطفی، نیازهای خود را نادیده گرفته و همواره سعی برآن دارند که دیگران را راضی نگه دارند.
• هنگام مشاهده سکوت و حرف نزدن از سمت افراد، ترس شدیدی نسبت به جدایی در آن ها ایجاد می نماید.
• چنانچه افراد نزدیکشان با دیگران ارتباط برقرار کنند، احساس حسادت در آن ها بوجود می آید.
• همواره به دنبال یافتن اطمینان برای ماندن افراد در زندگیشان هستند.
• شما سعی می کنید با برقراری ارتباط، نادیده گرفتن مرزهای خود یا تمرکز کامل بر نیازهای آن ها از ترک شدن توسط دیگران جلوگیری کنید.
• از ترک شدن توسط دیگران و شریک عاطفی می ترسند و این موضوع سبب می شود تا خود واقعی شان را مخفی کنند.

درمان طرحواره رهاشدگی

درمان طرحواره رهاشدگی یکی از سخت ترین طرحواره ها می باشد و حتما باید توسط روانشناس کارآزموده یا فرد متخصص انجام شود و هر فردی قادر به درمان طرحواره رهاشدگی نیست. لازم به ذکر است که درمان طرحواره رهاشدگی دارای مراحل خاصی است که متخصص در جلسات درمانی آن ها را به کار می گیرد. هنگام شروع درمان طرحواره، در ابتدا روانشناس باید یک ارزیابی کامل برای شناخت بیشتر شما انجام می‌دهد. این ارزیابی به وسیله گفتگو و پرسش درباره گذشته، حال و شرایط زندگی شما انجام شده و اطلاعات لازم جهت درمان را در اختیار متخصص قرار می دهد. تکنیک های مختلف استفاده شده برای درمان طرحواره رهاشدگی عبارتند از:

• تکنیک شناختی

در تکنیک شناختی، درمانگر به شما کمک خواهد کرد تا متوجه شوید، طرحواره رهاشدگی شکل گرفته در ذهنتان، چیزی جز باورهای غلط، افراطی و همچنین اغراق‌آمیز می باشد.

• تکنیک تجربه ‌ای

تکنیک تجربه ای برای به یادآوری تصاویر ذهنی گوناگونی و بروز احساساتتان به شما کمک می‌کند از جمله خاطرات ناخوشایند و آزاردهنده دوران کودکی و همچنین احساسات حقیقی شما نسبت به آن اتفاقات ناخوشایند. در واقع هدف اصلی این طرحواره، ابراز احساسات حقیقی شما نسبت به آن اتفاقات ناخوشایندی است که در کودکی برای شما رخ داده اند.

• تکنیک الگوشکنی رفتاری

این تکنیک باعث می شود که رفتارهایی که براساس طرحواره رهاشدگی درون شما نهادینه شده، تغییر داده و اصلاح نمایید. در نتیجه رفتارهای صحیح و درست، جایگزین رفتارهای نادرستی از قبیل وابستگی یا واکنش‌های شدید نسبت به رهاشدن می‌شوند.

در انتهای این مطلب لازم به ذکر است که طرحواره رهاشدگی، اختلال روانی نیست اما نیاز به درمان دارد که این درمان صرفا توسط افراد متخصص باید انجام شود.